Στις αρχές του 18ου αιώνα (1700), κοντά στο Ηραίο αγκυροβόλησαν δυο πλοία απο την Καστίλη (ένα από τα πέντε βασίλεια βάσει των οποίων διαμορφώθηκε ιστορικά η Ισπανία).

Απο αυτἀ αποβιβάστηκαν  Έξαρχοι του Πάπα (Πάπας Κλήμης ΙΑ΄), με αποστολή τους, σύμφωνα με τον ἰησουΐτη Ταριλλὸν — "νὰ στηρί ξουν τοὺς Σαμιώτες στο φόβο τοῦ Θεοῦ."

Οι απεσταλμένοι του Πάπα πήγαν  στη Χώρα και άρχισαν  να προτρέπουν τους κατοίκους να διακόψουν κάθε σχέση με τον οικουμενικό Πατριάρχη και να αναγνωρίσουν την πνευματικὴ υπεροχή του Πάπα.

Σύμφωνα με τα ΣΑΜΙΑΚΑ του Επαμεινώνδα Σταματιάδη: "Ανάμεσα στὰ πολλὰ ποὺ ἔλεγαν γιὰ νὰ πετύχουν τον πονηρό σκοπό τους εἶταν καὶ ἡ ὑπό- σχέση, ὅτι σὲ περίπτωση ποὺ οἱ Σαμιώτες θὰ μνημόνευαν ἁπλῶς στις ἐκκλησίες τους τὸ ὄνομα τοῦ ἀρχιεπισκόπου τῆς Ρώμης ἀντὶ τοῦ Πατριάρχη, διατηρώντας κατὰ τὰ ἄλλα τὴν πατροπαράδοτη θρησκεία τους καὶ τὶς ἴδιες ἱεροτελεστίες θὰ μποροῦσαν, μὲ τὴν ἀνώδυνη αὐτὴ ἀλλαγή, νὰ ἐξασφαλίσουν την προστασία του Πάπα καὶ τῶν ἄλλων χριστιανικῶν χωρῶν τῆς Δυτ. Εὐρώπης.

Τὰ πανούργα καὶ γεμάτα ὑποκρισία καὶ δόλο ἰησουήτικα λόγια τῶν ἐξάρχων κλονίσανε πρὸς στιγμὴ τὶς πεποιθήσεις τῶν ἁπλοϊκῶν κι' εὐκολοπίστευτων Σαμιωτῶν, ποὺ ἀπαυδισμένοι ἀπ' τὴ βαρειά τουρκικὴ καταπίεση, ζητήσανε νὰ τοὺς δοθῆ μικρή πί στωση χρόνου, γιὰ νὰ ἐξετάσουν τὸ θέμα, προτοῦ ἀποφασίσουν ὁριστικά. Κι' ἐνῶ οἱ ἔξαρχοι, σίγουροι γιὰ τὴν ἐπιτυχία τους, πετοῦσαν ἀπὸ χαρά, οἱ πρόκριτοι τῆς Χώρας κάλεσαν σὲ συνέλευση καὶ τοὺς συναδέλφους τους τῶν ἄλλων χωριών γιὰ νὰ δοῦν τί θὰ κάνουν.

Στη συνέλευση τούτη παραβρίσκονταν καὶ κάποιος δάσκαλος, ὀνόματι Βασίλειος, ποὺ ἡ παράδοση δὲν μᾶς διέσωσε οὔτε τὴν παι τρίδα, οὔτε τὸ ἐπώνυμό του, λογαριάζονταν όμως καὶ τιμώνταν σὰν ὁ πιό μορ φωμένος ἄνθρωπος μέσα στη Σάμο ἐκεῖνο τὸν καιρὸ καὶ δὲν ἀποκλείεται νἆναι ο Βασίλειος Γριμάνης ἀπὸ τὴν Πάτμο.

Ἐνῶ λοιπὸν οἱ πρόκριτοι ἐκφράζανε δ καθένας τη γνώμη του, αὐτός, παίρνοντας τὸ λόγο, ἀποκάλυψε ὅλη τὴ δολιότητα τῶν ἐξάρχων, τονίζοντας ὅτι, ἂν πράγματι τὸ θρήσκευμα καὶ οἱ ἱεροτελεστίες εἶσαν οἱ ἴδιες, τόσο στοὺς Χριστιανοὺς τῆς ᾿Ανατολῆς, ὅσο καὶ στοὺς Χριστιανούς τῆς Δύσης, δὲν ἔβλεπε τὸ λόγο, γιατί ἐπιχειροῦσαν οἱ ἔξαρχοι ν' ἀποσπάσουν τοὺς Σαμιώτες ἀπ' τὸ σύνδεσμό τους μὲ τὸν Πατριάρχη της Κωνσταντινουπό λεως, στὸν ὁποῖο μποροῦσαν, λόγω τῆς μικρῆς ἀπόστασης που χώριζε τη Σάμο ἀπ' αὐτόν, εὔκολα ν' ἀπευθύνονται κάθε φορά ποὺ ἡ ἀνάγκη τὸ καλοῦσε, καὶ τοὺς προτρέπανε νὰ συνάψουν σχέσεις μὲ τὸν ἀλλόγλωσσο καὶ ἀλλόφυλο πάπα που γιὰ νὰ πᾶνε νὰ τὸν βροῦν χρειάζονταν ὁλόκληροι μήνες.

Αλλωστε, τοὺς ἔλεγε ὁ Βασίλειος, ἂν κάποτε οἱ Σαμιώτες αποφασίζανε ν' ἀλλάξουν θρησκεία, γιὰ νὰ γλυτώσουν ἀπ' τὴν τουρκικὴ καταπίεση, σὲ μιὰ τέτοια περίπτωση, κατὰ τὴ γνώμη του, θάτανε συμφερώτερο γι' αὐτοὺς νὰ προτιμήσουν τὸν ἰσλαμισμό, γιατί, όταν γίνονταν Μωαμεθανοί, ή προστασία τοῦ Πάπα θὰ τοὺς εἶταν ἐντελῶς περιτ τῆ, ἀφοῦ οἱ νέοι ὁμόθρησκοί τους θὰ τοὺς παρεῖχαν κάθε βοήθεια καὶ κάθε περί θαλψη.

Δὲν ἀποκλείεται μάλιστα, κάποιος ἀπ᾿ τοὺς Σαμιώτες ἐξωμότες, ἀνεβαί νοντας ὡς τὸ ἀξίωμα τοῦ σατράπη ἢ ἄλλου μεγιστάνα, νὰ ἀναδείχνονταν εὐερ γέτης τῶν συμπατριωτών του.

Τα λόγια αὐτὰ πειστικώτατα στ' ἀλήθεια καὶ σύμφωνα μὲ τὴν πατροπαράδοτη εὐσέβεια τῶν Σαμιωτῶν, ἄνοιξαν στοὺς νη σιῶντες τὰ μάτια.

Ἔτσι, ὅταν τὴν καθορισμένη ημερομηνία οἱ ἔξαρχοι του Πάπα εἴρθανε γιὰ νὰ πάρουν τὴν ἀπάντηση, ποὺ τὴν φαντάζονταν σύμφωνη μὲ τὶς ἐπισ θυμίες τους, οι πρόκριτοι τῆς Σάμου τοὺς εἶπαν πὼς ἡ προστασία τους δεν γίν νεται καθόλου δεκτή καὶ καλὰ θὰ κάνουν νὰ τοὺς ἀδειάσουν ἀμέσως τὴ γωνιά.

Μένεα πνέοντας οἱ ἔξαρχοι ἐνάντια στοὺς Σαμιώτες γιὰ τὴν ἀπάντηση ποὺ τοὺς ἔδωσαν ἄρχισαν νὰ τοὺς φοβερίζουν μὲ ἐκδίκηση, ὥσπου οἱ κάτοικοι τῆς Χώρας τοὺς ἀνάγκασαν στὸ ἅψε - σβύσε νὰ τὰ μαζέψουν καὶ νὰ πᾶνε ἀπὸ κεῖ ποὺ εἴρθανε."

Foto credits : Spanish missions in the Americas, en.wikipedia.org