Από Δημήτρης Καραΐσκος

Aπό την αυγή της Νεολιθικής Εποχής, το Αιγαίο ήταν μια θάλασσα εμπορίου και ο οψιανός ήταν ένα από τα πιο περιζήτητα και πολύτιμα εξαγώγιμα αγαθά του. Πέτρωμα ηφαιστειακό και σκληρό, δεν βρισκόταν σε κανένα άλλο σημείο της χώρας παρά μόνο στη Μήλο, στην Αντίπαρο και στη Νίσυρο. Ο οψιανός (ή οψιδιανός) ήταν πολύτιμος για τον νεολιθικό μας πρόγονο, εφόσον του έδινε την τέλεια λύση για όσες δουλειές απαιτούσαν κάτι αιχμηρό και ταυτόχρονα ανθεκτικό. Με αυτόν έφτιαχνε λεπίδες, αιχμές για δόρατα, τσεκούρια και πολλά άλλα απαραίτητα εργαλεία, γι’ αυτό και ήταν τόσο μεγάλη η ζήτησή του και εκτός της «γειτονιάς» του στο Αιγαίο. Πράγματι, λεπίδες οψιανού που βρέθηκαν σε νεολιθικές θέσεις της ηπειρωτικής Ελλάδας (όπως το Σχιστό και η Αργολίδα), αποδείχθηκε έπειτα από σειρά επιστημονικών αναλύσεων ότι το υλικό τους προερχόταν από τη Μήλο. Πέντε χιλιάδες χρόνια πριν από την Αθήνα του Περικλή ο νεολιθικός νησιώτης ήταν ήδη ναυτικός, και σήμερα, μια ομάδα Τσέχων αρχαιολόγων θέλησε να εξερευνήσει την πιθανότητα το σκάφος που χρησιμοποιούσε να ήταν κωπήλατο, λαξευμένο στον κορμό ενός δέντρου, και ονομαζόταν «μονόξυλο».

Η ιδέα που είχαν για να αποδείξουν την εγκυρότητα της υπόθεσής τους ήταν τόσο απλή όσο και «τρελή»: να φτιάξουν το δικό τους μονόξυλο, να το επανδρώσουν οι ίδιοι και να ακολουθήσουν πάνω του μια αρχαία εμπορική ρότα, από τη Σάμο έως τα παράλια της Αργολίδας. Εχουν ήδη ξεκινήσει – για την ακρίβεια βρίσκονται στα μισά της απόστασης. Την περασμένη Τετάρτη έφτασαν με επιτυχία στον προορισμό τους, έχοντας ξεκινήσει από τη Σάμο στις 17 Ιουνίου.

Η αποστολή

Είκοσι κωπηλάτες και ένας πηδαλιούχος. Είκοσι Τσέχοι σε δύο σειρές των δέκα ανδρών, με έναν ακόμα στο τιμόνι, πίσω τους, να κατευθύνει το σκάφος. Στη μέση, ένα αυτοσχέδιο ξύλινο άλμπουρο με μια τριγωνική σημαία της Τσεχίας να ανεμίζει στην κορυφή. Δύο ξάρτια να κρατούν το άλμπουρο από την πλώρη και την πρύμνη και ένα μικρό παραλληλόγραμμα ιστίο που, αν φυσάει ούριος άνεμος, φουσκώνει και βοηθάει στην πρόωση του σκάφους.

Είκοσι άνδρες με είκοσι κουπιά, δέκα από την κάθε πλευρά, οργώνουν το Αιγαίο και δίνουν κίνηση στο μονόξυλο, έναν κορμό δέντρου που έγινε πλοιάριο. «Χάρη σε μια τυχερή σύμπτωση, καταφέραμε να πάρουμε στα χέρια μας έναν τεράστιο κορμό μιας βελανιδιάς 300 ετών που ξερίζωσε από το έδαφος μια άγρια θύελλα στο δάσος του Μότσοβ, ένα δάσος που αποκαλούμε “Ναό των Δέντρων”. Εκεί, μεγάλωνε για αιώνες, υπό την εποπτεία των τοπικών δασολόγων. Τον κόψαμε και τον λυγίσαμε και τελικά μετατρέψαμε αυτόν τον κορμό, που ζύγιζε αρχικά 14 τόνους, σε ένα σκάφος με πραγματικά εντυπωσιακές διαστάσεις. Η παραγωγή του χρειάστηκε περίπου 1.000 ώρες εργασίας, με το ένα τρίτο του μήκους του σκάφους να έχει κατασκευαστεί από λίθινα εργαλεία της Νεολιθικής Εποχής. Ηταν για εμάς μια μοναδική ευκαιρία να φτιάξουμε το μεγαλύτερο, έως στιγμής, μονόξυλό μας και να αρχίσουμε να σχεδιάζουμε μια νέα μας αποστολή».

Τα παραπάνω ανακοινώνουν στον ιστότοπο της αποστολής τα μέλη της τόσο ασυνήθιστης αυτής ναυτικής ομάδας από την Τσεχία, που ονομάζεται απλά «Μonoxylon» (που είναι η τέταρτη στη σειρά, έπειτα από μικρότερης κλίμακας αποστολές που πραγματοποιήθηκαν το 1995, το 1998 και το 2019) και που, όπως λέει, φιλοδοξεί «να συνδυάσει την επιστημονική έρευνα υπό τη μορφή της πειραματικής αρχαιολογίας με την περιπέτεια που προσφέρει η ναυσιπλοΐα». Με τα λόγια τους αυτά προδίδουν πως δεν είναι εκεί μόνο για δουλειά, αλλά και για παιχνίδι, ή, μάλλον, κάνουν και τα δύο ταυτόχρονα, κάτι που γίνεται ολοφάνερο σε φωτογραφίες τους από τις αποστολές τους όπου όλοι τους έχουν τον ενθουσιασμό και την αγέρωχη, αποφασισμένη όψη των εξερευνητών και των αθλητών μεγάλων αποστάσεων. Ηλιοκαμένοι, γυμνασμένοι, υγιείς, ενθουσιώδεις, μοιάζουν όλοι τους όχι σαν αρχαιολόγοι ή επιστήμονες, αλλά περισσότερο σαν αρχαίοι ναυτικοί.

«Δοκιμάσαμε το νέο μας μονόξυλο τον Σεπτέμβριο του 2022 στη λίμνη Ρόζκος στην Τσεχία, όπου είδαμε πως ήταν έτοιμο να ταξιδέψει στα υδάτινα χνάρια των πρώτων νεολιθικών ανθρώπων, σε ρότες μεταξύ των ελληνικών νησιών και των ηπειρωτικών ακτών», λένε οι ίδιοι. Δεν είναι, όμως, ένα αμιγώς ελληνικό «σκαρί» αυτό με το οποίο πραγματοποίησαν τον διάπλου του Αιγαίου, αλλά ένα οικουμενικό φαινόμενο. Μονόξυλα εμφανίζονται στην ιστορία όλων των ηπείρων του πλανήτη, ενώ σε ορισμένα σημεία του, ακόμα χρησιμοποιούνται από κάποιες τοπικές κοινότητες.

Διαβάστε ολόκληρο το θέμα στην Καθημερινή