Στα "Σαμιακά" του Επαμεινώνδα Σταματιάδη ( μέσα περίπου του 1800) γίνεται αναφορά σε μικρές πόλεις της Σάμου που έσβησαν με το πέρασμα των αιώνων και που ήταν  δύσκολο να εντοπιστούν και παραμένουν ακόμα και σήμερα απλές αναφορές. Μία τέτοια πόλη ήταν και η Ιπνουσία ή αλλιώς «Ἰπνούς». Που ήταν όμως αυτή η πόλη και πόσο σημαντική ήταν; 

Ο Στεφανος ο Βυζάντιος (συγγραφέας που έζησε στα τέλη του 5ου αιώνα και συνέγραψε το σημαντικό γεωγραφικό λεξικό με τον τίτλο Εθνικά. Το γεωγραφικό λεξικό που συνέταξε ο Στέφανος ο Βυζάντιος θεωρείται ότι είναι πιθανώς το πρώτο που γράφτηκε) ,λέει : "Ἰπνοῦς, χωρίον ἐν Σάμῳ, ἐν ᾧ Ιερόν Ηρας Ιπνούντιδος λέγεται δὲ καὶ Υπνουσίας."

Που ήταν όμως χτισμένη η Ἰπνουσία;

Ο Τουρνεφόρτιος (1656- 1708) και ο Δαλλαβάης υποθέτουν πως το χωριό βρισκόταν  πὼς τὸ χωριὸ βρισκότανε στα δεξιὰ του λιμανιού του Βαθιού, στη θέση «Μαλαγάρι» όπου μέχρι τις αρχὲς του 18ου αιώνα σώζονταν τα λείψανα απὸ αρχαία οικοδομήματα.

Ὁ Αββάς Βαρθελεμής στο χωρογραφικό του χάρτη τοποθετεί την Ἰπνουσία μεταξὺ του Βαθιού και την περιοχή Αυλάκια,  ένας άλλος  εξερευνητής και ερασιτέχνης αρχαιολόγος ο Βίκτορ Γκερὲν προσπάθησε  να βρεί τη θέση του χωριού από την ετυμολογία του ονόματος.

Ιπνὸς ή Ιπνοῦς σημαίνει καμίνι, φούρνος.

Πιθανόν λοιπόν, λέει, να κατασκεύαζαν σ᾿ αυτὸ το χωριὸ τα πολύτιμα εκείνα αγγεία της Σάμου, απὸ τους πολλούς δε ἴπνους, δηλαδὴ φούρνους, που είχε το χωριὸ να ονομάστηκε Ιπνοῦς.

Μεταξὺ Πλατάνου και Νέου Καρλοβάσου βρίσκονταν το χωριό Φούρνοι, στο οποίο μέχρι και το τέλος του 1800 περίπου κατσκευάζονταν πήλινα αγγεία, υπήρχαν μάλιστα κοντά σ' αυτὸ και αρχαία ερείπια. Μιλάμε για το χωριό Υδρούσα, σήμερα. 

Παρόλα αυτά ο Σταματιάδης αναφέρει ότι : "Καὶ στὴ θέση Μαλαγάρι, σίγουρα θὰ ὑπῆρχε τα παλιά χρόνια πλούσια και μεγάλη πόλη, ἕνεκα τοῦ λιμανιού που βρίσκεται μπροστά της αλλά προτού να μας διαφωτίση κάποιο ἐπίγραμμα, δὲν μποροῦμε οριστικά να παραδέχτη με ὅτι ἡ Ἰπνουσία ἤτανε σ' αὐτὸ τὸ μέρος."

Το που πραγματικά ήταν αυτή η πολίχνη ίσως να το δείξει κάποια αρχαιολογική ανασκαφή στο μέλον.

Άλλωστε το αρχαιολογικό ενδιαφέρον του νησιού είναι εξαιρετικά περιορισμένο στην Νότιο Ανατολική πλευρά (Πυθαγόρειο) και αγνοείται πολύτιμη ιστορία στο υπόλοιπο, μεγάλο, τμήμα του.