Αφιερώματα

Όταν η Σάμος ξεπέρασε τις 70 χιλιάδες κατοίκους

17 Σεπ, 2018 - 03:09
Όταν η Σάμος ξεπέρασε τις 70 χιλιάδες κατοίκους

«Υπάρχουν τριών ειδών ψέματα: τα ψέματα, τα καταραμένα ψέματα και η στατιστική»  είχε πει κάποτε ο επί δύο φορές Πρωθυπουργός της Μεγάλης Βρετανίας Μπέντζαμιν Ντισραέλι (1804 - 1881). Πράγματι, με την στατιστική μπορείς να αποδείξεις οτιδήποτε. 

Στο δικό μας θέμα, ότι η Σάμος έφθασε να έχει πληθυσμό πάνω από 70.000 κατοίκους και αυτή είναι η αλήθεια της στατιστικής καταγραφής.

apografi 13

Η απογραφή του 1913

Ένα χρόνο μετά την ενσωμάτωση της Σάμου (1912) στο νέο ελληνικό κράτος που συνεχώς μεγάλωνε τα γεωγραφικά του όρια, το νησί συμπεριλήφθηκε στην ‘’απαρίθμηση των κατοίκων των νέων επαρχιών της Ελλάδος του έτους 1913’’.

Ο συνολικός πληθυσμός του νησιού έφτανε στους 54.182 κατοίκους με τις γυναίκες να είναι κατά δύο χιλιάδες περισσότερες από τους άντρες. Υπενθυμίζουμε ότι ο Βαλκανικός πόλεμος είχε περάσει στην δεύτερη φάση του διαμορφώνοντας τις συνθήκες στην περιοχή για το ξέσπασμα του Α΄ παγκοσμίου πολέμου.

averof

Μετά από επτά χρόνια πολέμων

Συγκεκριμένα το 1920, όταν στη νέα απογραφή που πραγματοποιεί το Βασίλειο της Ελλάδος οι κάτοικοι της Σάμου καταγράφονται στους 50.860. Τα ‘’σημάδια’’ του πολέμου εντοπίζονται στην απογραφή, οι γυναίκες υπερτερούν των αντρών εκείνο το χρονικό σημείο κατά 4.000 περίπου ( 23.662 άνδρες - 27.198 γυναίκες).

prosfyges6

Το προσφυγικό κύμα 

Η καταστροφή της Σμύρνης από τα Τουρκικά στρατεύματα και την εγκληματική ανοχή των τότε μεγάλων δυνάμεων, είναι η τελευταία πράξη ενός πολέμου και μιας Μεγάλης Ιδέας, κορυφώνει όμως ένα μεγάλο δράμα. Την προσφυγιά.

Οι προσφυγικές ροές έχουν ξεκινήσει προς την Σάμο ήδη από το 1914, σε μικρούς αριθμούς αρχικά και με την ελπίδα ότι είναι θέμα μηνών, ίσως ημερών, η νίκη των Ελληνικών στρατευμάτων και η επιστροφή τους στην Μικρά Ασία. 

Με την καταστροφή του 1922 εγκαθίστανται στο νησί πολλές οικογένειες Μικρασιατών από τα απέναντι παράλια (τα Σώκια, τα Δωμάτια, το Κελεμπέσι, το Τσαγκλί). 

Ο συνολικός αριθμός προσφύγων που πέρασε στη Σάμο μέχρι το τέλος του 1922 υπολογίζεται  σε 30.000. Στην απογραφή των προσφύγων που έκανε το ‘’Υπουργείο υγιεινής, πρόνοιας και αντιλήψεως’’  τον Απρίλιο του 1923 ο αριθμός των προσφύγων στη Σάμο έφθανε στους 21.375. Ο Συνολικός αριθμός των κατοίκων του νησιού ξεπέρασε τις 70.000. Ελλείψεις σε τρόφιμα και κακές συνθήκες υγιεινής φέρνουν επιδημία εξανθηματικού τύφου, φυματίωση και ελονοσία. 

apografi prosfigon 23

Η απογραφή του 1928

Σχεδόν πέντε χρόνια μετά τα τραγικά γεγονότα της Μικρα ασιατικής καταστροφής και το πέρασμα στη Σάμο χιλιάδων προσφύγων, οι περισσότεροι από αυτούς θα μετακινηθούν στην ηπειρωτική Ελλάδα. Η απογραφή του 1928 μετρά 58.884 μόνιμους κατοίκους στο νησί εκ των οποίων οι 5.970 είναι πρόσφυγες που έμειναν στη Σάμο. Σε μια ακόμα απογραφή οι γυναίκες υπερτερούν των ανδρών κατά 2.500 περίπου.

Η απογραφή πριν τον Β΄ Παγκόσμιο 

Τον Οκτώβριο του 1940 η απογραφή του Υπουργείου Εθνικής Οικονομίας ήταν μια πράξη προετοιμασίας του πολέμου που όλα έδειχναν ότι σύντομα θα ξεκινούσε.

Πολύ σύντομα, αν αναλογιστεί κανείς ότι η απογραφή αυτή ολοκληρώθηκε στις 16 Οκτωβρίου του 1940. Μόλις 12 μέρες πριν την Ιταλική επίθεση.

Η Σάμος εκείνη την περίοδο αριθμούσε 56.284 μόνιμους κατοίκους, λιγότεροι από την απογραφή του ’28 και με τις γυναίκες σταθερά περισσότερες από τους άντρες (28.840 Γυναίκες - 27.444 Άνδρες).

apografi 1940

Η πρώτη μεγάλη μείωση του πληθυσμού 

Η επόμενη απογραφή έρχεται μετά από 11 χρόνια. Ο πόλεμος, η κατοχή, οι Σαμιώτες που διέφυγαν στη Μέση Ανατολή  και κάποιοι δεν κατάφεραν να γυρίσουν, ο εμφύλιος και η μετανάστευση εντός και εκτός Ελλάδος φέρνουν την πρώτη μεγάλη μείωση του πληθυσμού στο νησί. Στην απογραφή του 1951 καταγράφονται 47.877 κάτοικοι , κατά 14,9% λιγότεροι από την απογραφή του 1940.

Τελευταία φορά πάνω από τους σαράντα χιλιάδες

Στην απογραφή του 1961 στο νησί της Σάμου καταγράφονται για τελευταία φορά πάνω από σαράντα χιλιάδες κάτοικοι. Η αστυφιλία αλλά και η μετανάστευση στο εξωτερικό προς αναζήτηση καλύτερων οικονομικών συνθηκών, αρχίζουν να επηρεάζουν σοβαρά την εξέλιξη του πληθυσμού, 41.128 καταγράφονται ως μόνιμοι κάτοικοι.

metanasteusi

Η δεκαετία που ‘’άδειασε’ η Σάμος 

Η Αυστραλία αποτελούσε ήδη έναν ελκυστικό προορισμό για πολλούς Σαμιώτες από τα τέλη ακόμα του 19ου αιώνα. Στα μεγάλα αστικά κέντρα της μακρινής αυτής ηπείρου  οι πρώτοι Έλληνες μετανάστες  εμφανίσθηκαν μετά το 1870, αρχικά στο Σίδνεϊ και το Πέρθ και αργότερα (1880) στη Μελβούρνη. Οι περισσότεροι ήταν νησιώτες από τα Κύθηρα, την Ιθάκη και τη Σάμο, και αρκετοί Μικρασιάτες (Αντίποδες, Αναστάσιος Μ. Τάμης). 

Τα χρόνια που ακολουθούν και ειδικά από το 1952 μέχρι το 1974 στην Αυστραλία φθάνουν περίπου 270.000 Έλληνες, Eλλαδίτες και Kύπριοι. Πολλοί εξ αυτών Σαμιώτες.

Η απογραφή του 1971 βρίσκει την Σάμο με μόλις 32.671 κατοίκους. Η μείωση  του πληθυσμού σε σχέση με δέκα χρόνια πριν φθάνει το 20,6%.

samos 60s 70s

Μέχρι σήμερα

Από την απογραφή του 1971 μέχρι αυτή του 2011 μεσολαβούν 40 χρόνια τα οποία όμως δεν επηρέασαν την πορεία του πληθυσμού στο νησί.

Στην τελευταία  απογραφή του 2011 καταγράφονται 32.977 κάτοικοι, όσοι περίπου και το 1971. Στα χρόνια που έχουν μεσολαβήσει ο αριθμός αυτός αυξομειώθηκε σε πολύ μικρά ποσοστά, παρά την καλυτέρευση της οικονομικής ζωής του τόπου και της ποιότητας των παρεχόμενων υπηρεσιών στον τομέα της δημόσιας υγείας. Κάποια άλλα όμως στοιχεία της στατιστικής δείχνουν και μιαν άλλη σημαντική πτυχή του θέματος. Τη γήρανση του πληθυσμού και την μείωση των γεννήσεων. Η συσχέτιση της μετανάστευσης με τη μείωση του πληθυσμού δεν δείχνει και τις αιτίες που ώθησαν αυτούς τους ανθρώπους μακριά από τη γενέθλια γη, είπαμε όμως ότι με την στατιστική μπορείς να αποδείξεις οτιδήποτε . Αλλά και τίποτα. Τα βαθύτερα αίτια κάθε πληθυσμιακής μεταβολής είναι συνήθως πολυσύνθετα.

Πηγές: ΠανεπιστήμιοΘεσσαλίας Εργαστήριο Δημογραφικών και Κοινωνικών Αναλύσεων

Ελληνική Στατιστική Υπηρεσία

Γ.Α.Κ. ΑΡΧΕΙΑ ΣΑΜΟΥ ( Η πόλη της Σάμου - Φυσιογνωμία και εξέλιξη)

Αντίποδες - Αναστάσιος Μ. Τάμης

el da nl en fr de it no es tr

Εφημερεύοντα Φαρμακεία Σάμου

Εφημερεύοντα Φαρμακεία Βαθύ Σάμου

Εφημερεύοντα Φαρμακεία Καρλόβασι