Μετά τα διάφορα κύματα της πανδημίας COVID-19, μπορούμε πλέον να διαπιστώσουμε όχι μόνο το μέγεθος του αντικτύπου της στην απασχόληση και τις έως και καταστροφικές κοινωνικές συνέπειές της, αλλά και τις αλλαγές που επέφερε στην τουριστική αγορά εργασίας: ευμετάβλητη ζήτηση σε αγαθά και υπηρεσίες που σχετίζονται με τον τουρισμό (λόγω των τρόπων κατανάλωσης και των αλλαγών συμπεριφοράς των τουριστών), ολοένα και περισσότερες πτωχεύσεις επιχειρήσεων και διογκούμενα χρέη (που δεν περιορίζονται στις τουριστικές επιχειρήσεις), έλλειψη ρευστότητας και δυσκολίες εφαρμογής των μέτρων ενίσχυσής της, διαφοροποιήσεις σε ειδικότητες και συγκεκριμένες ελλείψεις που δημιουργούν δυσκολίες στην κάλυψη των αναγκών των τουριστικών επιχειρήσεων.

Όπως πολλές φορές έχει αναφερθεί, ο τουρισμός λειτουργεί ως εφαλτήριο για την οικονομική, κοινωνική και αειφόρο ανάπτυξη και έχει χαρακτηριστεί ως η ατμομηχανή της ελληνικής οικονομίας.  Είναι ο μόνος βασικός τομέας που καθ’ όλη τη διάρκεια της δημοσιονομικής κρίσης και του αποπληθωρισμού δημιούργησε θέσεις εργασίας και εισοδήματα στην ελληνική οικονομία.  Η άμεση και έμμεση απασχόληση στον τομέα του τουρισμού είχε αγγίξει τις 800.000 θέσεις εργασίας, με προβλέψεις προ πανδημίας ότι θα υπερβεί το ένα εκατ. μέχρι το 2021.  Περισσότερο από το 50% του ΑΕΠ των νησιωτικών και απομακρυσμένων περιοχών της χώρας μας δημιουργείται από τον τουρισμό και αυτό αποτιμάται περισσότερο θετικά, αν συνυπολογίσουμε τις έντονες διασυνδέσεις του τουρισμού με τους υπόλοιπους κλάδους της οικονομίας.

Ο τουρισμός επιδρά στην οικονομία, στο φυσικό και δομημένο περιβάλλον, στους κατοίκους των τόπων προορισμού, αλλά και στους ίδιους τους επισκέπτες.  Κανένας επομένως δεν μπορεί ν’ αμφισβητήσει ότι ο τουρισμός πρέπει και μπορεί να συνεχίσει να είναι σημαντικός παράγοντος οικονομικής μεγέθυνσης και κοινωνικής ανάπτυξης, με την προϋπόθεση βέβαια σχεδιασμού και εφαρμογής ολοκληρωμένων και αειφόρων πολιτικών ενίσχυσης της βιωσιμότητάς του και αξιοποίησης των δυνατοτήτων του ως προς τη συμβολή του στην επίτευξη των Στόχων Βιώσιμης Ανάπτυξης.

Είναι απολύτως αναγκαίο να υιοθετηθεί μια στρατηγική με μακροπρόθεσμο ορίζοντα, όπως επανηλλειμένα έχει εισηγηθεί και επισημαίνει ο ΣΕΤΕ, που θα αξιοποιεί τη δυναμική που διαθέτουμε ως χώρα, αλλά θα λαμβάνει υπόψη της και τους περιορισμούς που τίθενται από το περιβάλλον φυσικό και οικιστικό και τις υποδομές.  Μία στρατηγική που θα διαφυλάσσει τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της κάθε περιοχής, εντάσσοντας τις αρχές της αειφορίας στις δράσεις τουριστικής προβολής και αξιοποίησης και στις επιχειρηματικές τουριστικές δραστηριότητες.  Η βιώσιμη τουριστική ανάπτυξη απαιτεί τη συμμετοχή όλων των σχετικών κοινωνικών εταίρων. Πολιτικές και δράσεις βέλτιστης χρήσης των περιβαλλοντικών πόρων, σεβασμού στην κοινωνική και πολιτιστική αυθεντικότητα των τοπικών κοινοτήτων, βιώσιμης οικονομικής δραστηριότητας των επιχειρήσεων με κοινωνικοοικονομικά οφέλη δίκαια κατανεμημένα στους τοπικούς πληθυσμού απαιτούν ευρεία συμμετοχή όλων των εμπλεκομένων και συναίνεση. 

Ανησυχία όμως, εκτός από τον πόλεμο στην «γειτονιά» μας (Ουκρανία) και το ότι η πανδημία δεν φαίνεται να έχει τελειώσει και παρά τις αισιόδοξες προβλέψεις για σημαντική ανάκαμψη του τουρισμού το 2022, προκαλείται από το γεγονός ότι υπάρχουν σήμερα περισσότερες από 50.000 θέσεις εργασίας κενές στον ξενοδοχειακό τομέα και την εστίαση.

Σίγουρα το πρόβλημα των ελλείψεων σε εξειδικευμένο ή και ανειδίκευτο προσωπικό αφορά πολλούς κλάδους της οικονομίας και είναι συνδεδεμένο με τεκτονικές αλλαγές που φέρνει η 4^η Βιομηχανική Επανάσταση, εντοπίζεται και αναλύεται από πολλές μελέτες.  Επισημαίνω ότι και στον τουρισμό δεν είναι μόνο ελληνικό φαινόμενο -καθώς αντίστοιχα προβλήματα αντιμετωπίζουν μεγάλες αγορές, όπως η Ιταλία, η Ισπανία, η Πορτογαλία, η Γαλλία, το Ηνωμένο Βασίλειο και οι ΗΠΑ- με το Παγκόσμιο Συμβούλιο Ταξιδιών και Τουρισμού να επισημαίνει ότι θα πρέπει να διευκολυνθεί η μετακίνηση ανθρώπινου δυναμικού από τρίτες χώρες για την αντιμετώπιση του προβλήματος, ούτε παρουσιάσθηκε μόνο φέτος.  Μελέτη για την απασχόληση του Ινστιτούτου ΙΝΣΕΤΕ του Συνδέσμου Ελληνικών Τουριστικών Επιχειρήσεων και του Ξενοδοχειακού Επιμελητηρίου Ελλάδας το 2021 έδειξε πως δεν καλύφθηκαν πανελλαδικά στην αιχμή της θερινής σεζόν 53.249 θέσεις εργασίας από τις 244.124 που προβλέπονται βάσει οργανογράμματος στα ξενοδοχεία, δηλαδή ποσοστό 22%.

Το πρόβλημα της έλλειψης εργαζομένων στη μετά COVID εποχή δημιουργεί έντονα ερωτήματα και προβληματισμούς, τη στιγμή μάλιστα που η Ελλάδα εξακολουθεί να κατέχει τη δεύτερη υψηλότερη θέση στο ποσοστό ανεργίας στην ΕΕ και στο ποσοστό ανεργίας των νέων.  Σύμφωνα με τα στοιχεία της Eurostat, το ποσοστό ανεργίας στην Ελλάδα ανήλθε στο 12,9% το Μάρτιο από 12,8% το Φεβρουάριο και 16,8% τον αντίστοιχο μήνα του περασμένου έτους (έναντι 6,2% στην ΕΕ το Μάρτιο, από 6,3% το Φεβρουάριο του 2022 και έναντι 7,5% το Μάρτιο του 2021).  Όσον αφορά την ανεργία των νέων η Ελλάδα καταγράφει ποσοστό 27,2% το Μάρτιο , από 30,8% ένα μήνα πριν και 41,9% τον αντίστοιχο μήνα του 2021.

Τα αίτια της έλλειψης εργαζομένων είναι ποικίλα και δεν μπορούν ν’ αποδοθούν, όπως τελευταία απλοϊκά προβάλλεται, στην αντεργατική πολιτική ορισμένων επιχειρήσεων.  Όπως είναι ευρέως γνωστό, οι ξενοδόχοι εδώ και πολλά χρόνια έχουν ρυθμισμένες τις σχέσεις τους με τους υπαλλήλους τους και έχουν «βάλει πλάτη» σ’ αυτή την κοινωνική συμφωνία μαζί τους, όπως και άλλοι κλάδοι του ευρύτερου τουρισμού.  Άλλωστε, από το 2018 είναι υποχρεωτική η εφαρμογή της συλλογικής σύμβασης στις 10.000 ξενοδοχειακές επιχειρήσεις, οι οποίες συγκεντρώνουν 150.000 εργαζόμενους.  Σε κάθε περίπτωση ο ΣΕΤΕ, ως κοινωνικός εταίρος, σταθερά προασπίζεται τη νομιμότητα και την ποιότητα όλων των επιχειρήσεων που εκπροσωπεί, με έμφαση στις εργασιακές σχέσεις.

Τα αίτια επομένως της έλλειψης των απασχολούμενων στον τουριστικό τομέα μπορούν ν’ αποδοθούν στη συρρίκνωση του χρόνου εργασίας, την εξάμηνη σεζόν απασχόλησης, το ανεπαρκές επίδομα κατά το διάστημα της αναστολής, την άνθηση άλλων κλάδων στην ελληνική οικονομία (ταχυμεταφορά φαγητού, γαστρονομία, οικοδομική δραστηριότητα, απορρόφηση εκπαιδευμένων οδηγών τουριστικών λεωφορείων σε δωδεκάμηνη απασχόληση στη διανομή βιομηχανικών προϊόντων, ακόμα και στο εξωτερικό), αλλά και την προτίμηση σε υποδηλωμένες ή αδήλωτες θέσεις εργασίας της βραχυχρόνιας μίσθωσης (πχ. Airbnb), που οδήγησαν πολλούς εργαζομένους στον τουρισμό να εγκαταλείψουν το επάγγελμά τους και να στραφούν σε κάτι διαφορετικό για την επιβίωσή τους.

Αναμφισβήτητα, η αντίδραση για να μην πληγεί ο ποιοτικός χαρακτήρας που όλοι θέλουμε να διακρίνει τον ελληνικό τουρισμό, θα πρέπει να είναι άμεση και ουσιαστική.  Ήδη ο ΣΕΤΕ απέστειλε οδηγίες στα μέλη του για υποβολή θέσεων στην πλατφόρμα της ΔΥΠΑ (μητρώο ανέργων του ΟΑΕΔ) ώστε να διασυνδεθούν άμεσα όσοι αναζητούν εργασία στον τουριστικό τομέα με τις αντίστοιχες επιχειρήσεις που αναζητούν προσωπικό.  Επίσης προγραμματίζονται και άλλες δράσεις, όπως οι κλαδικές ημέρες καριέρας και άλλες συναφείς εκδηλώσεις σύζευξης για τον τουρισμό. 

Εκτός όμως των προαναφερόμενων δράσεων άμεσης υλοποίησης, είναι σίγουρο ότι απαιτούνται και δράσεις μεσοπρόθεσμου και μακροπρόθεσμου ορίζοντα.  Περισσότερο οικολογικές και ψηφιακές τάσεις στη συμπεριφορά των καταναλωτών καθορίζουν νέα επιχειρηματικά μοντέλα που απαιτούν να δοθεί προτεραιότητα στην ενημέρωση, επαγγελματική εκπαίδευση και κατάρτιση των εργαζομένων, αλλά και όσων επιχειρούν στον τουριστικό τομέα σε εθνικό και περιφερειακό επίπεδο, με παράλληλη ενίσχυση των προγραμμάτων κινητικότητας για μαθητεία, με έμφαση στις ψηφιακές δεξιότητες και στις δεξιότητες βιωσιμότητας, ιδίως όσον αφορά τους νέους προορισμούς και τις απομακρυσμένες περιοχές.

Στο πλαίσιο αυτό απαιτείται η αναλυτική διερεύνηση των τάσεων και των εξελίξεων σε εθνικό και διεθνές επίπεδο και η ακριβής, όσο το δυνατόν, προσέγγιση  των νέων ειδικοτήτων που θα απαιτηθούν, ώστε η κατάρτιση να έχει στόχευση που να εξυπηρετεί τις σύγχρονες ανάγκες των επιχειρήσεων του τουρισμού για την προαγωγή της πράσινης και της ψηφιακής μετάβασης.  Ταυτόχρονα βέβαια απαιτείται και αποκατάσταση της εμπιστοσύνης των εργαζομένων στον τουρισμό μέσα από την υιοθέτηση ορθών και ελκυστικών εργασιακών πρακτικών από την πλευρά των τουριστικών επιχειρήσεων. Μόνο με πολιτικές που θα εξυπηρετούν τα προαναφερόμενα, είναι δυνατή η προσαρμογή του τουριστικού τομέα στη νέα εποχή και είναι εφικτό το να καταστεί η Ελλάδα ο απόλυτος προορισμός πολυθεματικών και αυθεντικών εμπειριών και ένας βιώσιμος προορισμός, που σέβεται το περιβάλλον, τον πολιτισμό και τις τοπικές κοινωνίες. Αυτό επιτάσσει το Εθνικό Σχέδιο Ανασυγκρότησης, αυτό επιβραβεύει ο ταξιδιώτης σήμερα και αυτό προϋποθέτει και το Ευρωπαϊκό Ταμείο Ανάκαμψης, προκειμένου να εκταμιευτούν τα αντίστοιχα κονδύλια.

Ο Γ.Βερνίκος είναι Γενικός Γραμματέας του ΣΕΤΕ, εκπρόσωπος του τουρισμού στην ΟΚΕ και την ΕΟΚΕ και πρώην Πρόεδρος της ΟΚΕ

Άρθρο  με θέμα «εργασιακές σχέσεις και τουρισμός», το οποίο δημοσιεύτηκε και στην ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ του Σαββάτου 14/5/2022